کد خبر : ۲۲۲۵۰۶ تاریخ خبر: ۱۳۹۶/۰۵/۲۱
نکاتی در مورد رودخانه دز
معرفی حوضه آبریز رودخانه دز
با توجه به شایعه یا واقعیت انتقال بخشی از رودخانه دزبه داخل شهر اندیمشک جهت اهمیت حوضه ابریز دز بنا داریم اطلاعاتی تخصصی که توسط دانشگاه جندی شاپور دزفول تهیه شده است، در اختیار مردم قرار دهیم و سپس به وجوه این قضیه خواهیم پرداخت.
حوضه آبریز رودخانه دز به عنوان یک حوضه درجه ۳، زیرمجموعه‌ای از حوضه کارون بزرگ محسوب میشود و در تقسیم‌بندی بزرگتر در زیرمجموعه حوضه خلیج‌فارس و دریای‌عمان قرار می‌گیرد. از شهرهای مهم موجود در این حوضه می‌توان به دزفول، اندیمشک و شوش اشاره کرد. در ارتفاعات دامنه‌های غربی و جنوب‌غربی زاگرس که جزء مناطق پرباران کشور به‌شمار می‌روند، بخش عمده بارش‌های جوی در فصل‌های پاییز و زمستان به صورت برف است و آب‌شدن آنها از اواخر فصل زمستان تا اواخر بهار، بخش عمده آب سالانه رواناب‌های سطحی این حوضه را تأمین می‌کند.
حوضه‌های شش‌گانه کشور
سزار و بختیاری دو شاخه اصلی رودخانه دز هستند. رود سزار در شمالی‌ترین قسمت حوضه دز جریان دارد و از سه شاخه ماربره، تیره و سبزه تشکیل شده است. پیوستن آبراهه‌های متعدد و از جمله رودخانه ازنا در منطقه الیگودرز، رودخانه ماربره را پدید می‌آورند و این رودخانه در جهت غرب به طرف شهر درود در استان لرستان جریان می‌یابد. این رودخانه، حوضه آبریز مرتفع ولی با شیبی متوسط را زهکش می‌نماید. شاخه دیگر رودخانه سزار، رودخانه تیره نام دارد که از شاخه‌های فرعی کله‌رود، سیلاخور، آبسرده و بیاتون تشکیل میشود. سرچشمه رودخانه تیره از منطقه بروجرد است و سپس این رودخانه در جهت شرق به سمت درود جریان می‌یابد و در این محل، دو رودخانه تیره و ماربره به هم می‌پیوندند. از این نقطه به بعد، جهت جریان آب عموماً از شمال به جنوب و جنوب‌غربی است. در ۲۰ کیلومتری جنوب درود، رود سبزه که از دامنه‌های جنوبی و غربی اشترانکوه سرچشمه می‌گیرد، به این جریان متصل شده و رودخانه سزار تشکیل میشود. در حدود ۲۵ کیلومتری جنوب‌غربی این نقطه، رود واسک و به فاصله کمی رود زاز از ساحل چپ به رود سزار پیوسته و جریان در جهت جنوب‌غربی ادامه می‌یابد. رودخانه کوچک سرخاب نیز از ساحل راست به رودخانه سزار متصل میشود.
رودخانه بختیاری دومین شاخه اصلی رودخانه دز می‌باشد که در ۴۰ کیلومتری جنوب اتصال رود سرخاب، به رودخانه سزار می‌پیوندد. رود بختیاری از ارتفاعات جنوبی اشترانکوه سرچشمه گرفته و در ابتدا به نام رود دره‌دایی در جهت عمومی شمال‌غرب به جنوب‌شرق جریان یافته و پس از اتصال با رودخانه گلستان که از فلات مرتفع جنوب الیگودرز سرچشمه می‌گیرد، به جهت جنوب متمایل شده و با رود وهرگان که از جنوب‌شرق به شمال‌غرب جریان دارد، همگام می‌گردد. سپس با دریافت آب شاخه‌های کوچکتر، رودخانه به سمت غرب تغییر جهت داده و در این بخش به نام زالکی شناخته میشود. سپس با شاخه نسبتاً بزرگی که از شمال به آن می‌پیوندد، جمع شده و به رود سزار متصل میشود. از این پس، این رودخانه دز است که جریان می‌یابد.
پس از شهر دزفول، رودخانه دز در جنوب جريان يافته و از سمت راست، بالارود كه از مناطق كوهپايه‌ای كم‌ارتفاع سرچشمه می‌گيرد، به آن پيوسته و در امتداد جنوب جريان می‌يابد. همچنین در ۵۰ كيلومتری جنوب دزفول، رود شور سردشت كه از ارتفاعات بين حوضه‌های دز و كارون سرچشمه می‌گيرد، به آن متصل می‌گردد.
در دشت خوزستان با كاهش شيب اراضی، شكل بستر رودخانه‌ها به حالت مئاندر تبديل شده، سطح مقطع آن افزايش قابل ملاحظه‌ای يافته و سرعت جريان آب كاهش می‌يابد. طول مسير رودخانه از سد انحرافی دزفول كه محل آبگيری شبكه آبياری دز می‌باشد تا محل اتصال به كارون حدود ۱۲۰ کیلومتر است. در اين محدوده در مناطق ميان‌آب دزفول و ديمچه از آب رودخانه دز به طريق ثقلی بهره‌برداری میشود. همچنين با استفاده از تعداد زيادي از پمپ‌ها، اراضی مجاور بستر رودخانه آبیاری می‌گردند.
نقشه ارتفاعی حوضه آبریز دز
وضعیت کنونی کیفیت آب رودخانه دز
رودخانه‌های استان خوزستان از پرآب‌ترین رودخانه‌های ایران محسوب می‌شوند که رودخانه دز نیز به عنوان یکی از سرشاخه‌های رودخانه‌های کارون، از این جهت اهمیت فراوانی دارد. با توجه به نقش مهم رودخانه دز در حیات شهری مانند دزفول و اهمیت آن در آبیاری اراضی کشاورزی، لزوم بررسی تغییرات کیفیت آب آن در آینده و چاره‌اندیشی برای کاهش آلودگی آن آشکار می‌گردد.
این رودخانه هم مانند سایر رودخانه‌های کشور از آلودگی‌های زیست‌محیطی که موجب تغییر کیفیت آب و اثرات ناگوار بر گونه‌های گیاهی و آبزیان میشود، مصون نیست. در این رودخانه سه نوع آلودگی ناشی از فاضلاب‌های شهری و روستایی، فاضلاب‌های کشاورزی و فاضلاب‌های صنعتی وجود دارند.
اکوسیستم
در حوضه آبريز اين رودخانه از محل ورود به دشت خوزستان تا محل تلاقي با رودخانه كارون، گونه‌های گياهی خاصی وجود دارد. در مناطق بالادستی دز به علت وجود كوهستان‌های مرتفع و همجواری با سرشاخه‌های كارون و كرخه تشابهات زيادی از نظر گونه‌ها وجود دارد. جنگلهای زاگرس در اين منطقه گسترش داشته و در پيرامون بستر رودخانه‌ها به وفور ديده مي‌شوند. به‌طور كلی مهمترين گونه‌هاي گياهی حاشيه و داخل رودخانه از گونه‌های زير تشكيل يافته‌اند.
همچنین در كناره‌ها و نزدیکی سواحل رودخانه گونه‌های درختی، درختچه‌ای و مرتعی زير به چشم می‌خورند.
پس از گذشت رودخانه از دزفول، شيب بستر رودخانه ملايم شده و رسوبگذاری شديد آن آغاز میشود. در نتیجه، زمینه برای رشد جوامع جنگلی خاص حاشیه رودخانه مناسب میشود. بیشتر بیشه‌زارهای رودخانه دز در قسمت پایین‌دست دز و بین بند قیر (محل تلاقی با کارون) تا عرض ۳۲ درجه جغرافیایی قرار دارند. این بیشه‌زارها در حوالی بند قیر توسعه قابل‌توجهی پیدا می‌کنند و تقریباً وسعتی معادل ۲۲۰۰ هکتار دارند.
مهمترین بیشه‌زارهای داخل و حاشیه رودخانه دز
آبزیان رودخانه دز
در مجموع ماهيان موجود در رودخانه دز، تفاوت چندانی با ماهيان موجود در ساير شاخه‌های كارون و حتی كرخه بالا ندارد. بيشتر گونه‌های شناسايی شده در اين رودخانه از ۴ خانواده كپورماهيان، آزاد ماهيان، كفال ماهيان و خانواده سگ ماهيان مي‌باشند كه تعداد آنها به ۲۸ گونه می‌رسد. مهمترين اين گونه‌ها عبارتند از:
